Żywa stajenka św. Franciszka

PIERWSZA I ŻYWA STAJENKA BETLEJEMSKA, KTÓREJ TWÓRCĄ BYŁ ŚW. FRANCISZEK Z ASYŻU

Zdarzyło się w wigilijną noc Bożego Narodzenia, we włoskim Greccio, w roku 1223. Owej niezapomnianej nocy św. Franciszek, wówczas już cierpiący z powodu choroby oczu i zbliżający się do kresu ziemskiej wędrówki, przywołał do siebie pewnego Jana „ze szlachetnego rodu”, powierzając mu przygotowanie uroczystości dla uczczenia narodzenia Chrystusa. Nakazał by była ona inna aniżeli w latach wcześniejszych.

Tomasz z Celano w pierwszym „Żywocie świętego Franciszka” pisze, cytując słowa skierowane przez Franciszka do Jana:

«Pragnę uczcić pamięć o narodzinach owego Dziecięcia… pokazać niewygody i wyrzeczenia, jakie musiało znosić złożone w żłobie, leżąc w sianie w obecności wołu i osła.

Pragnę pokazać to oczom tych, którzy przyjdą do groty, w żywych postaciach ludzi i dzieciątka i również przy żywych zwierzętach.»

Przygotowania trwały dwa tygodnie, a potem już opis owej wigilijnej nocy:

„Grota oświetlona jakby za dnia. Przybywają ludzie, przeżywają radośnie coś czego jeszcze nie było, nowe misterium. Pobliski las wypełnia się głosami, skały odpowiadają echem radującym się. Śpiewają bracia, oddając należną chwałę Panu.

Franciszek położył małe dziecię na sianie, przypomniał fragment Ewangelii o narodzeniu Pana, wygłosił kazanie, odprawiono Eucharystię.”

Można przyjąć za coś niepodważalnie pewnego, iż właśnie to misterium, zainspirowane przez św. Franciszka jest początkiem wszystkich późniejszych szopek, stajenek, a także inscenizowanych na żywo jasełek, różnie przedstawianych scen narodzin Dzieciątka Jezus w obrazach, rzeźbach. Zwyczaj przedstawiania w żywych widowiskach oraz w innych formach scen towarzyszących narodzinom Jezusa upowszechnił się, zataczając coraz szersze kręgi, również daleko poza włoską ziemię. Do Polski ów wigilijno-bożonarodzeniowy zwyczaj dotarł dość wcześnie, bo już w roku 1236, kiedy do Opola przybyli pierwsi franciszkanie. Jedne z najstarszych figurek stajenkowych, pochodzące z XIV wieku, znajdują się w klasztorze przy kościele św. Andrzeja w Krakowie. Ufundowała je córka Władysława Łokietka, żona króla węgierskiego Karola Roberta – Elżbieta.

Rzecz znamienna… mimo iż zwyczaj ustawiania szopek, inscenizowania jasełek najwcześniej rozpowszechnił się we Włoszech, bo właśnie tam dzięki św. Franciszkowi się narodził, to na tak licznie odwiedzanym Placu św. Piotra w Watykanie, pojawił się najpóźniej. Wprowadził go dopiero Ojciec Święty Jan Paweł II. Od początku jego pontyfikatu, corocznie w grudniu wznosi się na Placu szopkę wielkości okazałego domu, a drewniane figury pochodzą z Muzeum Watykańskiego, gdzie były przechowywane od XVIII wieku. Dopiero za sprawą polskiego Papieża zostały odrestaurowane i przez cały okres bożonarodzeniowy radują oczy setek tysięcy pielgrzymów przybywających do Watykanu.

Dziś trudno już byłoby znaleźć kościół, w którym w czas świąt Bożego Narodzenia nie ma betlejemskiej stajenki. W wielu wystawia się jasełka. W iluż stajenkach i szopkach figurki są ruchome, a w miniaturowych strumykach płynie żywa woda.

oprac.: Bogusław Bromboszcz