Ojciec Patrick de Laubier
ŚW. GERTRUDA Z HELFTY (1256 – 1302)
To jedna z największych mistyczek średniowiecznych i najwybitniejszych postaci w historii Kościoła. Klasztor cysterek w Helfcie, do którego wstąpiła w wieku pięciu lat, znajduje się niewielkiej odległości od Eisleben, miejsca urodzin Marcina Lutra w 1583. Właśnie w okresie reformacji, dzięki św. Gertrudzie, w Kościele Katolickim zaczyna się upowszechniać nabożeństwo do Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Wybrany przez Chrystusa tytuł objawień, które zostały dane Gertrudzie po jej „nawróceniu” w 25 roku życia, brzmi Zwiastun Miłości Bożej. Przez nawrócenie należy rozumieć tutaj gest Chrystusa, który – jak w znanej ikonografii – sadza świętą u swego boku, aby zjednoczyć ją ze Sobą i oderwać od życia wprawdzie pobożnego i pracowitego, lecz nie dość otwartego na jedyną nieodzowną rzecz na tej ziemi: kontemplację Jezusowego Serca. Powołaniu temu będzie sprzyjać doskonała znajomość łaciny u młodej mniszki.
W XVII wieku, generał Jezuitów, uznawszy, że Gertrudzie zabrakło cnót stanowiących o świętości, usunie z bibliotek Zgromadzenia wszystkie jej dzieła. Jego zdania najwyraźniej nie podziela Pan Jezus, gorąco miłujący Gertrudę, pochwalający „wolność jej duszy” i nie odmawiający spełnienia nawet najdrobniejszych jej próśb. W dziejach mistyki rzadko zdarza się tak głębokie współdziałanie z łaską, prawie naturalną w swej nadprzyrodzoności. Misja – jeśli można się tak wyrazić – Gertrudy polega na wskazaniu, że człowiek naprawdę został powołany do przeżywania, w każdej chwili, zażyłej przyjaźni ze Stwórcą, a liturgia jest uprzywilejowanym sposobem wyrażenia tej tajemniczej szczęśliwości, dla której Pieśń nad Pieśniami dostarcza słów i scenariusza.
W czasie choroby, Chrystus pociesza świętą, zmartwioną niemożnością udziału w nabożeństwie, dając odczuć, że przebywanie z Nim sam na sam również może przynieść jej wiele radości. Zdarza się, że Chrystus odprawia dla niej samej Mszę świętą, którą widzi ona jako część celebrowanej w niebie liturgii. Tym, co przykuwa uwagę w pismach Gertrudy, nie jest osoba autorki, lecz postać Boskiego Rozmówcy, który zwierza się jej ze zdumiewającą prostotą. Tak oto poznajemy człowieczeństwa Boga, który powodowany miłością zniża się ku stworzeniu wywiedzionemu z niebytu i w pewien sposób ulega swemu własnemu upodobaniu.
W swoim doświadczeniu duchowym, mistycy dają zwykle świadectwo spotkania z Innym. Gertruda nie zapomina o tym nigdy; to Chrystus nieustannie okazuje jej swą bliską i tajemniczą obecność w życiu codziennym i w liturgii.
Gertruda zainicjuje kult Najświętszego Serca, a zdumiona brakiem wzmianki na ten temat w Ewangelii, otrzyma odpowiedź, że nabożeństwo to zostało zarezerwowane dla czasów ostatecznych, gdy „miłość osłabnie”.
Nie idealizując chrześcijańskiego średniowiecza na Zachodzie ani też samego XIII wieku, możemy bez przeszkód uznać wielkość epoki, która zdołała połączyć mistykę, wiedzę teologiczną oraz działalność społeczną czy też polityczną w spójną całość, zwróconą bez reszty ku Chrystusowi, Bogu-Człowiekowi, niezmiernie bliskiemu nam w swej ludzkiej naturze.
Każdy ze świętych: Gertruda, Tomasz z Akwinu i Ludwik, król Francji, na swój sposób wskazuje nam tę obecność Boga w ludzkim życiu. Pierwsza z nich jest Oblubienicą z Pieśni nad Pieśniami, księgi, którą drugi z nich każe sobie czytać leżąc na łożu śmierci i której wymowę trzeci ze świętych wciela w życie, na wzór Salomona wprowadzając sprawiedliwe rządy w swoim państwie.
Gertruda jest wykształcona, tak, jak chciał tego św. Bernard dla oblubienic Chrystusowych, a jej życie w klasztorze, choć nie zawsze wolne od zagrożeń zewnętrznych, przypada na rzadko zdarzający się okres pokoju społecznego i politycznego. Sposób bycia Chrystusa, którego święta nam ukazuje przybiera czasami cechy „miłości dworskiej”*. Jezus wymaga by święta zawierzyła Jego oczyszczającej mocy wszystkie miłości świeckie.
Pisma św. Gertrudy zaczynają wywierać wpływ na wiernych dopiero w XVI wieku, gdy pojawia się coraz więcej wydań Zwiastuna. Niektóre z nich trafiają do bibliotek zakonnych.
W kolejnym stuleciu, zainspirowany przez Marię des Valées św. Jan Eudes, a także św. Małgorzata Maria Alacoque, dzięki objawieniom w Paray-le-Monial, uczynią w religijności katolickiej miejsce dla nabożeństwa do Najświętszego Serca; nabożeństwo to rozwinie się w zsekularyzowanym XIX wieku, „gdy miłość ludzi osłabnie”.
Kult Najświętszego Serca, typowy dla katolicyzmu, jest hołdem, składanym Człowieczeństwu Chrystusa za pośrednictwem symbolu serca, które wiedzie nas ku Jego Boskości. Jest ona nierozłącznie związana z ludzką naturą Jezusa, z Jego duszą i ciałem, które, nawet po oddzieleniu od duszy w chwili śmierci, pozostaje zjednoczone z Jego Bóstwem. Można powiedzieć, że nabożeństwo to jest przeciwstawne monofizytyzmowi na płaszczyźnie dogmatu oraz jansenizmowi na płaszczyźnie moralności.
Liturgiczny wymiar dzieła Gertrudy sprawia, że posiada ono szczególne znaczenie dla Kościoła, równoważąc bardzo osobisty charakter jej wizji i dialogów z Chrystusem. W przeciwieństwie do współczesnych jej franciszkanek, Anieli z Foligno i Małgorzaty z Kortony, należy ona do wspólnoty, gdzie każda chwila dnia podlega rytmowi liturgii, nabożeństw, roku kościelnego i przepisanych modlitw. Wątłe zdrowie świętej nie pozwala jej przestrzegać reguł tak sumiennie, jak by tego pragnęła, jej duchowość jest jednak przesycona życiem zakonnym.
Dziś, gdy uczucia rozpatrywane są głównie w ich powiązaniu z seksualnością człowieka, Gertruda, która nie znała pokus cielesnych, jest dla nas, dzięki swej niezwykłej czystości, przykładem religijności uczuciowej, pokazującym, jak trafnie Pieśń nad Pieśniami może obrazować zarówno miłość Chrystusa do wybranej istoty, jak i odpowiedź, udzieloną Mu przez nią całym jestestwem.
Przypomnijmy, że Jacques i Raissa Maritain żywili głębokie nabożeństwo do św. Gertrudy, której imię Raissa przyjęła na chrzcie. W recenzji pewnego dzieła poświęconego Gertrudzie (1922), Jacques Maritain pisze:
„Nadzwyczajne zalety jej ducha w połączeniu z niespotykanym poziomem intelektualnym, stanowią wyjaśnienie zarówno charakteru i poetyki jej objawień, jak i owego czarującego symbolizmu, zarazem uczonego i naiwnego, otwartego na wszystkie szczegóły rzeczy stworzonych i obyczajów ludzkich, kompletnego, precyzyjnego, rozważnego, pomysłowego, bogatego i zwartego niczym rozeta lub gotycki portal, gdzie z radością odkrywamy, jako narzędzie Boże, całą naturalną łaskę sztuki oraz umysłowości typowej dla określonego momentu w dziejach ludzkości. Pan bowiem, jak sam jej to wytłumaczy pewnego dnia – „przemawia do każdego w jego własnym języku” i „odpowiada każdemu zgodnie z jego możliwościami pojmowania, objawiając duszy Siebie, stosownie do otwartości i rozumu, jakimi ją obdarzył”.
* Powszechny w obyczajach i literaturze średniowiecznej Francji ideał miłości mistycznej i rycerskiej.
Stella Maris nr 335. Przekład z franc. za zgodą Wydawnictwa du Parvis: AL
Szwajcarskie czasopismo religijne Stella Maris, ukazuje się jako miesięcznik w dwóch wersjach językowych – francuskiej i niemieckiej – i jest dostępne w prenumeracie pocztowej za cenę 25 euro rocznie. Adres pocztowy: Stella Maris – Editions du Parvis. 1648 Hauteville. Szwajcaria. Adres internetowy: http://www.parvis.ch